Jacbur iyo jebaan jebin isku jaad miyaa

Badaha maansada afka soomaaligu waa kuwo aad u fac weyn badankoodu, ayna adagtahay in la ogaado abuurkoodii iyo xilliyadii ay bisheen, waxaa kaloo aan la ogaan Karin sidii ay u kala horreyeen kuwooda faca weyni, waxase jira waxyaaba aas-aas u ah dhismaha meeris ee maansa walbi ay leedahay, kuwaas oo aanu la'aanteed noqonayn maanso ama wax ka si noqonayaan, hadaba sidii ay soomaalidii hore ee dhidibada u aasay ku dhiseen , kuwii dambena ku xifdiyeen, culuunta cusub ee afka soomaaliguna sugtay, waxa meeris maanso ka dhismaa laba qaybood oo kala ah:

1.xaraf raac oo loo yaqaan (qaafiyad)

2.miisaanka  oo ah tirade alan (shaqal) oo geli kara meeriska

Labadan qaybood ee meerisku ka dhismo baduhu waa ay ku kala duwan yihiin jaad kastase waa u asaasi oo lagama waayi karo, tusaala ahaan hadii qaafiyadu ka lunto maansada waxa la dhehaa deel qaaf ayaa ku jira, hadii miisaanku ka lumana waxa la dhehaa laaxin ayaa ku jira.

Hadaba inagoo taa ka dhaqaaqeyna aan is weydiino jacbur waa maxay? Maansase ma yahay?

Waxa  la og yahay in aabaha jacburku yahay abwaan Cabdullahi Macallin Dhoodaan, oo ahaa ninkii abuuray kunasoo daray suugaanta la tiriyo, hadaan u fiirsanan waxan arkaynaa in jacburku maansada kaga duwan yahay laba wax yaalood oo kala ah:

1. xaraf raaca ama qaafiyada oo lunta

 2. miisaanka oo la ilaaliyo[i],

3. ujeedada oo si khaldan loo muujiyo[ii]. (ogow ujeedadu ma ahayn asaas uu meeriska maanso ku dhisan yahay)

Hadii saddexdaa laga helo waxa laysku raacsanyahy inuu meeriskaasi jacbur noqonaayo, tusaale aan usoo qaadano qaar ka mid ah jacburadii abwaan Dhoodaan:

Ninkii dumar jeclaadaase wuu yara ammaantaaye
Adna waxaaban kuu soo fekeray hadallo dhaadheere
Midabka iyo quruxdaadan ayaan yarahe faalleyne
Gabadhyahay casaantaadu waa dhuxulo meygaage
Afkaagana madowgiisu waa nuuraddoo kale e
Sidaa aawadeed baan jacayl kuugu soo kacaye
Guurna waaban kaa doonaya sidaa dharraatiiye
Timahaygu siday yihiin eed cirrada moodo
Duqdnimiyo gabow igama aha oo wayska dhalankaye
Adiguna carruurbaad tihiyo sida dhallaankiiye
Isku qayrna waa nahay anuun baa laba Gu! kaa weeyne
Sanadkii Daraawiishtii baan dhoocillo ahayne

Si aan sifiican ugu fahano aan soo qaadano halka meeris ee ah:

Gabadhyahay casaantaadu waa dhuxulo meygaage

Marka hore waxa noo muuqanaya qaafiyada meeriska oo jaban, waxayna ka jaban tahay hooriska (dhuxulo meygaage) oo la rabey in laga helo xarafka (G) sida  ka muuqata hojiska (Gabadhyahay casaantaadu waa) , waxa kale oo muuqata in miisaanka meerisku saxan yahay uuna

 le egyahay kan gabayga, waxa intaasi dheer in ujeedada si kale loo muujiyey oo ka hor imanaysaa waxa loo socdo, waxa la rabey gabadha in lagu sheego casaan waxana lagu meteley dhuxul meygaag ( aad u madow) , saas darted meeriskan wuxu buuxiyey shuruudihii jacburka .

Su'aashuse waxay tahay hadaan maansa naqaan, jacburna baranay wuxu yahay ma oran karnaa jacburku waa bad cusub oo maansada kusoo biirtay mise maaha?

Waxa cad in jacburku uusan maansa ahayn maadaama uusan shuruudeedii buuxin uusana la jaanqaadi Karin, dabcanse waa suugaan.

 Sidoo kale waayadan dambe waxa soo baxay tixa cusub oo inta la curiyo iyagoon qaafiyada iyo miisaanka midna wax laga khaldin ujeedada uun la marin habaabiyo  laguna  sheego jacbur, mase aha wax saxa, waayo waxan soo baranay in jacburka lagu tiriyo miisaanka jaadka maanso ee aad u baahantahay iyadoo sax ah aadse qaafiyada jebinaysid ujeedadana habaabinaysid saas uu maansa kaga baxayo jacburna kula baxayo.

Hase yeeshee, hadii qaafiyada iyo miisaanku ilaashan yihiin ma noqon karo jacbur ee wuxu noqon bad ka midah badaha maansada ee la yaqaan (waa tan uu la miisaanka yahay) haduu rabo ujeedku haba foororee, waayo ujeedadu kama mid ahayn wax yaabihii uu meeriska maanso ku dhisnaa.

Tusaale aan  usoo qaadnao meerisya uu leeyahay  abwaan Maxamed cismaan Budin:

Wuxu yiri marooraay

Mucjisada adduunkaay

Maraq iyo cambuulaay

Miciyaha dugaagaay

Lax maqaaxi shidataay

Adna hees i maqashii

Walow uu abwaanku jacburo badan leeyahay oo iyagu buuxiyey kaalinta jacbur, balse kani jacbur ma aha ee waa lagula khaldamay, waa hees buuxisey shuruudii maanso ( qaafiyad iyo miisaan) waayo muhiim inooma aha ujeedadu maxay ahayd sideese loo muujiyey.

Halkan oo kale markaan joogno waxan oran karaa waa maanso loogu tala galay in gabadha loogu jebaan jebiyo , hadaba jebaan jebini waa maxay?

Waa tilmaan la rabo in la asturo loona muujiyo si kale oo wax laga dheehan karo, tusaala ahaan, Cabdi oo ah nin aad u madow ayaa asxaabtiisa la ayniga ahi ugu yeeraan Cabdi Cadde, markaas la oran jirey ma caddee waa jebaanjebin.

Hadaba tan ma waynaan oran Karin gabadhan ma ammaanine waa jebaan jebin, inagoo aan jacburba meesha keenin waayo waa maanso aas-aaskeedu dhamays tiran yahay balse ujeedka sidii loo muujin lahaa la gediyey.

W/Q : Axmed Siciid Maxamuud

---

[i] Halkan waxa inoogasoo baxaysa in jacburku uusan miisaanka gabayga keli ah lahayn balse miisaanla bad maanso oo jirtaba lagu dhisi karo

[ii] Taas waa tan abwaan Dhoodaan ku dhisay jacburkiisa dadkuna la qaateen , waxanse is leeyahay muhiim ma aha qodobkani